Văn hóa Khmer

 
 
Người Khmer có một kho tàng nhạc cụ phong phú và đặc sắc. Nhạc cụ ngũ âm (Phlêng Pinpeat) là dàn nhạc truyền thống tiêu biểu của người Khmer Nam bộ. Nó có âm lượng lớn và thường được dùng trong các nghi lễ quan trọng tại các chùa Khmer và trong các ngày lễ hội.
 
Trước đây, do đời sống còn khó khăn nên việc mua sắm một dàn nhạc ngũ âm chỉ những gia đình và chùa Khmer khá giả mới làm được. Vì thế, việc phổ biến nhạc ngũ âm cũng rất khó khăn, số người biết sử dụng chúng cũng không nhiều. Ngày nay, do kinh tế được cải thiện, dàn nhạc ngũ âm đã trở nên phổ biến hơn, thành bạn đồng hành trong các sinh hoạt văn hóa cộng đồng, đáp ứng nhu cầu tinh thần ngày một tăng của người Khmer và các tộc người khác (Việt, Hoa, Chăm…) trong vùng.
 
Dàn nhạc này được gọi là ngũ âm vì chúng có 5 bộ: bộ đồng, bộ sắt, bộ mộc, bộ hơi và bộ da. Trong đó, mỗi bộ lại có hai hoặc ba loại nhạc cụ khác nhau. Các chất liệu bằng sắt hoặc đồng, gang như: bộ cồng lớn và nhỏ Pét–Kuông–Thôn; Rô–Niết–đek cho đến cây đàn Tà–khê, đàn Khưm. Nhóm âm thanh bằng tre, gỗ có Rô–Niết–ek (đàn thuyền), Rô–Niết–thung, bộ trống Sakhô–somphô, Sakhô–thôm, đàn Cò và bộ trống Sa–dăm. Loại nhạc khí thổi hơi với kèn Srô–Lây (2 loại Srô–Lây–Tôck (kèn nhỏ) và Srô–Lây–Thung (kèn lớn). Nhạc khí Rô–Niết–ek được xem là loại nhạc khí chủ đạo. Nhạc cụ của người Khmer Nam bộ truyền thống còn có các nhạc dây (Phleng Khsè) như: trô u, trô pô, lea, khưm, krab, skôr phlêng, khloy... Trong đó nhạc cụ Trôsô (giống đàn nhị của người Việt) có vai trò chủ đạo. Ngoài ra, nhạc ngũ âm còn phối hợp hài hoà với các nhạc cụ khác như đàn cò, đàn A dây hoặc có thể tách ra thành những nhạc cụ riêng lẻ để dễ thực hiện cho các điệu múa Sa dzăm, Rom Vong, Lam thone, múa Dzù kê…
 

 

Cồng lớn Pét– Kuông–Thôn trong dàn nhạc ngũ âm

 
Xét về mặt hình thức, nhạc ngũ âm được thiết kế đẹp và tinh xảo, mỗi nhạc khí được định âm một cách chính xác, đảm bảo các yếu tố hoà âm cho cả dàn. Nếu có đông người chơi nhạc, mỗi bộ trong dàn nhạc ngũ âm còn có thể có nhiều hơn. Khi biểu diễn, người chơi nhạc thường tách ra từng nhạc cụ để độc tấu nhằm khai thác tối đa tính độc đáo trong âm thanh của từng nhạc cụ cũng như khả năng biểu diễn của từng nhạc công.
 
Trong lễ hội, mặc dù quy tụ được nhiều nhạc cụ khác nhau nhưng âm thanh của nhạc ngũ âm vang lên luôn chiếm một vai trò chủ đạo làm thay đổi hẳn không khí và lôi cuốn mời gọi những đôi nam nữ nắm tay nhau, thể hiện các điệu múa duyên dáng làm say đắm lòng viễn khách. Dấu ấn truyền thống văn hóa của đồng bào dân tộc Khmer rất đặc sắc, mà trong đó dàn nhạc ngũ âm luôn là biểu tượng không gian văn hóa sinh động, là linh hồn trong đời sống văn hóa của người Khmer ở Nam bộ. Vì thế, tính tâm linh ở các Lễ hội trong đời sống văn hóa tinh thần của người Khmer qua âm thanh ngũ âm vang lên luôn được đồng bào gìn giữ và phát huy.
 

 

Lớp học nhạc Ngũ âm

 
Nhạc ngũ âm của người Khmer rất độc đáo, có giá trị nghệ thuật cao nhưng để sử dụng thành thạo các nhạc cụ này đòi hỏi người sử dụng phải sành điệu, hiểu được cách thức hoà âm, thật sự yêu nghề và phải có sáng tạo mới có thể thể hiện được một cách chuyên nghiệp. Tuy nhiên, hiện nay ở các đội văn nghệ Khmer Nam bộ các nhạc công chỉ truyền nghề lại cho nhau bằng cách học lóm, chưa được đào tạo một cách chuyên nghiệp, nên không thể hiện được hết độc đáo của loại hình nhạc cụ này. Một số nghệ nhân tâm huyết, muốn truyền dạy loại hình nghệ thuật đặc sắc này cho các thế hệ mai sau cũng rất hạn chế, công tác bảo tồn, phát huy giá trị của chúng vẫn còn gặp nhiều khó khăn.
 

                                                                                                     Hùng Khu
Nguồn: vhttdlkv3.gov.vn